برجام در یک فضای بی اعتمادی متقابل امضا شــد و علت این که برجام دارای بند‌های متعدد با ذکر جزئیات مختلف است و از کلــی گویی کاملا اجتناب شــده، وجود همین بی اعتمادی متقابل طرفین به یکدیگر بوده اســت. کمیسیون حل اختلافات و حتی بررسی نحوه بیرون رفتن اعضای شرکت کننده در برجام هم به همین منظور طراحی شده بود. ولی باید در نظر داشته باشید که ظهور پدیده آقای ترامپ یکی از منحصر به فردترین اتفاقات سیاســی در ایالات متحده و جهان به حساب می‌آید. بسیاری از ناظران و رهبران سیاسی جهان که تحولات ایالات متحده را رصد می‌کنند امروز در حیرت فرو رفته اند که یک ماه دیگر در آمریکا چه اتفاقاتی رقم خواهد خورد! معمولا یک ماه قبل از شروع انتخابات در آمریکا نتیجه اولیه برای کارشناسان سیاسی آن کشور و حتی در سطح بین المللی تقریبا مشخص می‌شد و همگان می‌توانستند پیش بینی کنند چه کسی وارد کاخ سفید خواهد شد، ولی در حال حاضر زبده‌ترین تحلیل گران سیاسی جهان هم با توجه به رفتار‌های غیرمتعارف آقای ترامپ حتی نمی‌توانند پیش بینی کنند که اولا چه کسی پیروز انتخابات است و ثانیا یک هفته پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و حتی یک ماه بعد از آن چه اتفاقاتی رقم می‌خورد. هفته گذشــته زمان مربــوط به روز انجام مصاحبه اســت مجله آتالنتیک که یک نشریه بسیار وزین است چند مقاله برای سناریو‌های متعددی که مربوط به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا می‌شود را منتشر کرد که حتی احتمال بهم ریختگی شاکله اصلی نظام سیاسی آمریکا را در نظر داشت. ظرف ســه سال و نیم گذشته آقای ترامپ از هیچ توافق نامه مهم بین المللی نبود که بی دلیل و بدون منطق خارج نشده باشد. خروج از معاهده آب و هوایی پاریس، خروج از یونسکو، خروج ازنفتا، خروج از پیمان تجاری شراکت فرا آتالنتیک تیپیپی و همچنین برجام. حتی پس از فضاحت جهانی اخیری که در پی ناکامی از بردن برجام به شورای امنیت برایش بوجود آمد عده‌ای تصور می‌کردند که از سازمان ملل متحد و شورای امنیت نیز خارج شود؛ لذا نمی‌توان گفت که می‌توانستیم چنین وضعیتی را پیش بینی کنیم، ولی سازوکار حل و فصل اختلافات برجام را با در نظر گرفتن تمامی جزئیات آنچنان دقیق طراحی کردیم که هیچ کس از جمله آمریکا و آقای ترامپ نتواند بدون دردسر‌های هولناک جهانی از آن خارج شود.

تحلیلگرانی در تهران می‌گویند وقتی ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی بار‌ها گفت که برجام برای آمریکا هرگز منافع اقتصادی نداشته به لحاظ وطن پرستی و نگاه از دریچه ناسیونالیسم ملی حق داشته اســت چراکه دولتمردان ما هربار که به آمریکا می‌رسیدند مطرح می‌کردند که برجام یک توافق نامه امنیتی است در حالی که همان زمان گروه-گروه شــرکت‌های اروپایی پس از امضای توافقنامه هسته‌ای راهی ایران شدند تا از مزایای آن استفاده کنند از جمله توتال، زیمنس، پژو و رنو و حتی من به خاطر دارم که تمامی اتومبیل‌های شورولت و کادیلاک وارد شده به جزیره کیش ورودش به داخل ممنوع شد و یا حضور عده‌ای چماق به دست برای پایین آوردن شیشه‌های فروشگاهی در میرداماد تهران که نمایندگی فروش از طرف شرکت مک دونالد داشت. خوب چرا؟

موافق نیستم که این دیدگاه، تحلیل کامل و جامع نگری باشد چراکه پس از امضای برجام در دولت دموکرات آقای اوباما بسیاری از شرکت‌های مطرح آمریکا که خواهان حضور در ایران بودند به دلیل تحریم‌های اولیه که پس از ماجرای سفارت آمریکا در تهران وضع شده و تا امروز هم ادامه دارد، اجازه مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی ایران را پیدا نکردند چراکه اعطای مجوز به آن‌ها فقط در اختیار کنگره آمریکا بود و شما هم می‌دانید که کنگره از همان روز اول با برجام مخالف بود. مسئله بعدی در جامع نبودن چنین تحلیلی، این است که ما ۲ قاعده در برجام برای مشارکت اقتصادی شرکت‌های آمریکایی در ایران را طراحی کردیم. اول، فروش هواپیما‌های بوئینگ به ایران و سفارش ۸۸ فروند خرید هواپیما توسط ایران به بوئینگ. دوم، مشارکت شرکت‌های غیرآمریکایی در ایران که نمایندگی مجاز شرکت‌های آمریکایی را دارا بودند. البته ما آمادگی نداشتیم که ایران تبدیل به بهشت کالاهای مصرفی شرکت‌های اروپایی و آمریکا پس از برجام شود. ما از پژو اتومبیل ساخته شده نخریدیم. قرارداد مشارکت پژو و رنو با ایران خودرو و سایپا برای راه اندازی خط مونتاژ و تولید خودرو در ایران را بستیم و توتال روغن موتور‌های تولیدی خود را روانه بازار ایران نکرد، بلکه در سرمایه گذاری‌های کلان نفتی در خلیج فارس وارد شد. همین آمادگی را برای سرمایه گذاری‌های شرکت‌های آمریکایی در صنایع و حوزه بهداشتی و کشاورزی ایران اعلام کردیم و از طرف ما کوچکترین ممانعتی برای آن‌ها وجود نداشت؛ و آیا یک شرکت آمریکایی از جمله شورولت یا کادیلاک که شما مطرح کردید، آمدند به ایران اعلام کنند که حاضر به راه اندازی خط تولید اتومبیل‌های آمریکایی در ایران هستند که با مخالفت تهران روبرو شده باشد؟ بیایید دوباره بازگردیم به بوئینگ. قرارداد ایران با بوئینگ خرید ۸۸ فرونــد هواپیما در مرحله اول بود که پــس از تحویل آن ۸۸ فروند، سفارش‌های بعدی تا حدود ۲۰۰ فروند از جانب ما هم در حال تهیه و ارسال بود. خوب چه کسی مانع چنین دادوستد عظیم اقتصادی میان تهران و واشنگتن شد؟ آیا آمریکایی‌ها می‌توانند یک سند ارائه دهند که ایران مانع شد؟ ترامپ این قرارداد را با خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌های هواپیمایی باطل کرد و باعث بیکاری بسیاری از کارمندان بوئینگ شد. آقای ترامپ نه فقط به منافع برجام خیانت کرد بلکه بالاتر از آن به منافع مردم آمریکا خیانت کرد. این که برخی از دوستان ما چنین مسائلی را در تهران عنوان می‌کنند متاسفانه در نظر نمی‌گیرند که به دلیل عدم لغو تحریم‌های اولیه آمریکا علیه ایران راه اقتصادی میان تهران و واشنگتن خیلی هم هموار نبوده است و یا آقایان فرض را بر این می‌گیرند که راه هموار بوده، ولی دولت به خوبی از آن عبور نکرده است. البته همانطورهم که شما اشاره داشتید نمی‌توان نقش تندروی‌های صورت گرفته از ســوی عده‌ای در کشور خودمان که منافع حزبی و جناحی همواره برای شان بر منافع ملی اولویت داشته و اقداماتی که در مخالفت بی منطق با برجام داشتند را هم نادیده بگیریم.

آقای ترامپ که مداوم می‌گفت من جنگ طلب نیســتم و حتی جان بولتون هم که خواهان شروع جنگ میان آمریکا و ایران بود را از شورای عالی امنیت ملی اخراج کرد!

ولی آقای ترامپ با درخواست جان بولتون از برجام خارج شد. خروج آقای ترامپ از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران در حالی که ایران همچنان به تعهدات هسته‌ای خود عمل می‌کرد آیا شروع یک جنگ اقتصادی با ایران نبود؟ آقای ترامپ چند بار در دام جنگ طلب‌ها افتاد. اولین بار وقتی بود که آقای پمپئو را به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا معرفی کرد. پمپئو یک جنگ طلب تمام عیار است. بعد از آن آقای بولتون را که قبل از آمدنش به شورای عالی امنیت ملی آمریکا طرح خروج آمریکا از برجام را در مقاله‌ای نوشته بود به عنوان مشاور امنیت ملی خودش انتخاب کرد. حضور همزمان این دوجنگ طلب سرشناس در وزارت خارجه و شــورای امنیت ملی آمریکا نهایتا منجر شد به ایده تحمیل خروج از برجام به آقای ترامپ آن هم با زبانی که وی متوجه نمی‌شد. حتی پمپئو هم متوجه نشد که جان بولتون چگونه از تمام راه‌هایی که می‌توانست آمریکا را نصفه و نیمه در برجام نگه دارد، خارج شد؛ و برای همین است که پس از بالا آمدن افتضاح ترامپ در بردن پرونده ایران به شورای امنیت و استدلال احمقانه آقای پمپئو مبنی بر عضویت آمریکا در قطعنامه ۲۲۳۱ آقای بولتون مصاحبه کرد و گفت که آمریکا، چون به طور کامل از برجام خارج شده حق استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را ندارد و به لحاظ حقوقی امکان استناد به برجام برای دولت ترامپ تحت هیچ شرایطی نیست. آقای بولتون به خاطر بسته شدن تمام در‌های سیاسی میان تهران و واشنگتن ترامپ را تحریک به خروج از برجام کرد تا نهایتا تنها راه حل نظامی، روی میز رئیس جمهور آمریکا باقی بماند. دفعه دوم که ترامپ در دام پمپئو افتاد مربوط به ترور ناجوانمردانه شهید سلیمانی است. پمپئو فیلمی در توئیتر منتشر کرد که نشان از شادی چند نفر در عراق بابت ترور شهید سلیمانی داشت و این‌ها تصور می‌کردند که با ترور شهید سلیمانی، عراق صحنه جشن و پایکوبی می‌شود و هرگز باور نداشتند که آن حماسه تاریخی تشییع پیکر‌های شهیدسلیمانی و ابومهدی المهندس را در ایران و عراق مشاهده کنند.

قبول ندارید که آقای ترامپ هنوز هم می‌تواند ادعا کند، من به عنوان رئیس جمهور آمریکا به منافع مردم آمریکا متعهد هستم و نه به منافع ملت ایران؟

آقای ترامپ دروغ می‌گوید. رئیس جمهور کنونی ایالات متحده حتی به منافع ملت آمریکا هم متعهد نیست. برای وی فقط منافع شخص ترامپ اهمیت دارد. امروز همه مردم آمریکا متوجه شده اند که آقای ترامپ به جز به منافع خودش کوچکترین اهمیتی به منافع آن‌ها و حتی منافع حزب جمهوری خواه، نمی‌دهد. یک عده هم دور وی جمع شده اند که فقط به فکر حفظ منافع اسرائیل هستند؛ و امروز نه این که بنده به عنوان وزیر امور خارجه ایران بگویم بلکه بزرگترین تحلیل گران سیاسی در آمریکا می‌گویند که منظور آقای ترامپ از این که می‌گوید بیایید تا یکبار دیگر آمریکا را بزرگ کنیم این است که بیایید یک بار دیگر دونالد ترامپ را بزرگ کنیم.

آقــای ظریف بیایید صریح‌تــر گفتگو کنیم. من هنوز هم قانع نشــدم که تمام مشکالت فعلی ملت ایران در عرصه سیاست خارجی معطوف به اقدامات خصمانه دونالدترامپ و حزب جمهوری خواه آمریکا است. آیا شما عامدانه از یک جریان قدرتمند داخلی مخالف دولت عبور می‌کنید که در حین مذاکرات برجام، وزیر خارجه دولتی برآمده از رای ۲۴ میلیون ایرانی را خائن نامیدند و خواهان محاکمه و تیربارانش شدند و یا خواهان دفن کردنش در قلب رآکتور اتمی اراک! آیا شما به غیر از ترامپ هیچ نقشی برای این جریان داخلی که بذر ناامیدی به آینده را اینچنین وحشتناک در جامعه کاشتند، قائل نیستید؟

خیــر. من باور دارم که در درون کشــور احزاب و جناح‌های مختلف باید نظرات خود را با شجاعت اعلام کنند، ولی متاسفانه برخی اوقات عده‌ای منافع جناحی و حزبی خود را بر منافع ملی ترجیح می‌دهند و اینجاســت که بعضا برای سیاســت خارجی مشکالتی رقم می‌خورد. خیلی‌ها آزار‌هایی را علیه من ایجاد کردند و هنوز هم همان رویه را ادامه می‌دهند، ولی محمدجواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه ایران خود را مسئول دفاع از ملت بزرگ ایران در عرصه جهانی می‌داند. من مسئول دفاع از خودم نیستم بلکه مسئول دفاع از کشور هستم. وقتی هم به مجلس میروم از خودم دفاع نمیکنم، ولی با همه وجودم از ملت ایران دفاع کرده و می‌کنم؛ لذا اگر اشاره می‌کنم به نقض عهد آقای ترامپ و دولت فعلی آمریکا در برجام و حتی قصور کشور‌های اروپایی در انجام تعهدات شان وظیفه اصلی من به عنوان وزیر امور خارجه ایران در دفاع تمام قد از ملت ایران در عرصه جهانیست و البته دعوا‌های خانگی را در داخل کشور هم پیگیری می‌کنیم.

آقــای ظریف اجازه بدهید لطفا! هنگامــی که وزیر امور خارجه ایران به گفته شما با جدیت مشغول مذاکره با شش کشور ابرقدرت جهان بر ســر دفاع از منافع ملت ایران است عده‌ای در داخل کشور که اتفاقا تریبون‌های قدرتمندی هم دارند وزیر خارجه ایران را همسو با عربستان سعودی و اسرائیل تخریب می‌کنند، به خیانت متهم می‌کنند که حتی بازتاب‌های رسانه‌ای بین المللی هم پیدا می‌کند. آیا تصور نمی‌کنید وقتی چنین اتفاقی را دعوای درون خانواده معرفی می‌کنید، بخش بزرگی از ملت ایران متوجه می‌شود که تمام حقیقت این نیست؟

بله. باور دارم که ملت ایران بسیار هوشمندتر از آنی است که خیلی‌ها تصور می‌کنند و به خوبی متوجه می‌شوند که چه اتفاقاتی در کشور و به چه شکلی رقم خورده است؛ و اتفاقا به قول شما من هم می‌خواهم که مردم متوجه شوند.

دو ســال پیش در روز خبرنگار در نشست مطبوعاتی با حضور خبرنگاران داخلی و بین المللی در وزارت خارجه که خود من هم شــاهد بودم در پاسخ به پرسش خبرنگاران گفتید که تعهد محضری می‌دهم که روز انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ در خانه می‌مانم و راهی وزارت کشور برای ثبت نام نمی‌شوم آیا آن تصمیم را به علت فرار از مشکلات مربوط به کاندیداتوری و حضور در رقابت‌های انتخاباتی اتخاذ کردید؟

خیر. هرگز عافیت طلب نبوده و نیستم. اگرعافیت طلب بودم، دنبال برجام نمی‌رفتم. قبل از این که آقای دکتر روحانی کاندیدای ریاست جمهوری سال ۹۲ شود همان زمان گفته بودم که هرکس در ایران پرونده هســته‌ای را حل کند، قربانی خواهد شــد و نه قهرمان. پس دوباره لازم است تاکید کنم که علت شرکت نکردنم در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ از سر عافیت طلبی نیست آن هم در مقابل ملتی که با همه وجودم خود را شرمنده اش می‌دانم. من شرمنده ملتی هستم که برای این انقالب خون داده و در تنگنای اقتصادی قرار گرفته است، ولی اگر می‌گویم که در انتخابات سال آینده شرکت نمی‌کنم به دلیل فرار از مشکلات نامزدی و امثالهم نیست. من تجربه‌ای در عرصه مدیریت سیاست گذاری‌های کلان یک دولت ندارم. تخصص لازم را هم ندارم، ولی در مورد وزارت خارجه هیچگاه نگفتم که تخصص ندارم. گفتم که مایل نیستم وزیر خارجه شــوم و با اصرار دوستان پذیرفتم، ولی به عنوان کسی که بخش زیادی از عمرش را در وزارت خارجه سپری کرده قدرت مدیریت وزارت خارجه را داشتم، اما در حوزه ریاست جمهوری چنین قدرتی را ندارم. من این کار را بلد بودم. درسش را خواندم و به مدت ۳۵ سال در بالاترین سطوح وزارت خارجه از مقام سفیر گرفته تا معاونت وزیر طی کردم و سپس با اصرار دوستان و حتی خانواده ام که این بار برخلاف همیشــه اصرار به قبول مسئولیت داشتند، این مسئولیت را پذیرفتم. ولی برخی از محافل اجازه ندادند همین کار را هم درست انجام دهم. تصور می‌کنید که علت این حجم از تخریبات گسترده علیه وزارت خارجه که نظیرش در تاریخ معاصر دیده نشده، چیست؟ جز این است که این جریان ترسیده از حضور محمد جواد ظریف در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰! من به عنوان وزیر امور خارجه موظف هستم تا از تمامیت ایران در برابر دشمنان این ملت دفاع کنم و حتی اگر هر روز و هر ساعت با موجی از تهمت‌ها و نسبت‌های ناروا و دروغ‌های ناجوانمردانه برخی از این آقایان هم روبرو باشــم حق ندارم تا از محمد جواد ظریف دفاع کنم بلکه باید در مقابل ترامپ محکم و قاطع از ملت ایران دفاع کنم و البته شکوه به خدای خویش ببرم. وقتی به عنوان کاندیدای وزارت خارجه مطرح شدم نمی‌خواستم بپذیرم و به خانه پناه بردم. آنجا هم همســرم بر خالف روش همیشگی اش فشار آورد و گفت توجه کن که جوانان این ملت چقدر شاد و امیدوار شده اند. تو وظیفه داری اگر توانی داری، کمک کنی. اگر مسئولیت وزارت خارجه را پذیرفتم به همین دلایل بود که عرض کردم، ولی درباره پســت ریاست جمهوری وقتی تجربه‌ای ندارم پس ورود هم نمی‌کنم. امروز شما فقط باید ذهن تئوری توطئه داشته باشید تا تقارن برخی اقدامــات آقایان در ایــران مقارن با تـلـاش آمریکا برای جلوگیری از برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد را تجزیه و تحلیل کرده و درک کنید! خوب چرا؟ فقط به خاطر این که ظریف کاندیدای ریاســت جمهوری نشود؟ خیالتان راحت باشد، نمی‌شوم. بگذارید کارم را انجام دهم. وظیفه من این است که در برابر عظمت این ملت از خودم بگذرم تا از ایران عبور نکنم.

آیا منافع ملی را به نگرانی‌های این آقایان ترجیح نمی‌دهید اگر با حضور شما در انتخابات ریاست جمهوری تامین شود؟

من صریحا به شما می‌گویم که سیاست علم شدنی‌هاست. اگر اجازه دهند که همین مسیر را بدون سنگ اندازی‌های پیاپی در همین کسوت وزیر امور خارجه طی کنم ان شاءالله تا سال آینده اتفاقات خوبی میتواند برای کشور و مردم رخ دهد.

این پاسخ به معنای آن است که هیچ گونه مشارکتی برای افزایش روحیه مردم بابت انتخابات سال ۱۴۰۰ نخواهید کرد؟

خیر. اتفاقا برعکس معتقدم که ما باید یک اجماع ملی برای سال آینده و سال‌های پیش رو در راستای زدودن این ناامیدی و یاس فعلی از جامعه ایجاد کنیم و من نیز با تمام توان در شــکل گیری چنین اجماع ملی ایفای نقش خواهم کرد تا فردی که مورد وثوق تمام ملت و گروه‌های تاثیرگذار سیاسی است وارد میدان شود تا از شرایط خطیر فعلی عبور کنیم و با شکل گیری چنین اجماعی من هم خواهم توانست وظایف خودم در وزارت خارجه را بهتر انجام دهم.

برسیم به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا. هرچند که من شخصا تمایل دارم تا جوبایدن به پیروزی برسد، ولی ترامپ به تازگی دو توئیت زده که در اولی هشدار داده اگر ایران الان با من توافق نکند پس از انتخابات شرایط به مراتب سخت‌تر خواهد شــد و در دومی نوعی بشارت که ظرف یک هفته با ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری توافق می‌کند؟ با درنظر گرفتن محتوای این دو توئیت آیا می‌توانیم استدلال کنیم که به صورت دوفاکتور ایران را تهدید به جنگ کرده است؟

آقای ترامپ قدرت شــروع جنگ علیه ایران را ندارد. این که آمریکایی‌ها امروز می‌گویند ما دنبال تغییر رژیم در ایران نیستیم یک دروغ محض است. چون نمی‌توانند این کار را انجام دهند چنین موضعی می‌گیرند. من هیچ وقت انسان رادیکالی در زندگی نبوده ام و همیشه واقع بینانه به وقایع نگریسته ام. سیستم سیاسی آمریکا را به خوبی می‌شناسم. با آقای بایدن زمانی که در کنگره، سناتور بود بار‌ها ملاقات کرده ام و به خوبی از روحیات همدیگر مطلع هستیم. ولی همین آقای بایدن هم علاقه ای به جمهوری اسلامی در ایران ندارد. البته تنها فرقش که مهم هم هست در این موضوع خلاصه می‌شود که وی می‌داند آمریکا قدرت سرنگونی جمهوری اسلامی را ندارد، ولی ترامپ یا نمی‌داند و یا اگر هم می‌داند به نحوی برایش دام پهن کرده اند که او را به سمت مسیر شروع جنگی فاجعه بار با ایران هل بدهند که البته در آن صورت هم آمریکا پیروز نخواهد بود. ترامپ باید زبان تهدید را اصلاح کند و تغییر رفتار دهد وگرنه با همین فضاحت شکســت تاریخی در شورای امنیت آن هم در ابعادی جهانی روبرو می‌شود.

آقای ظریف راســتش را بخواهید من این سیاست فعلی کشــورمان در طرح شعار نه جنگ نه مذاکره را درک نمی‌کنم. قیمت دلار آمریکا در بازار غیر رسمی همین چهارراه استامبول به حدود ۳۰ هزارتومان رسیده و برای بخش بزرگی از مردم و به ویژه طبقه کارگر خرید تخم مرغ شانه‌ای ۳۰ هزارتومان به شدت سخت و آزاردهنده شده است، آیا همین وضعیت فعلی خودش یک جنگ نیست؟ و اگر جنگ است پس مذاکره در کجای آن قرار گرفته است؟

قطعا فشار آقای ترامپ یک واقعیت است. قطعا تحریم یک پدیده ملموس عینی است و من نه تنها می‌پذیرم که این وضعیت کنونی جنگ است بلکه بالاتر می‌گویم تروریسم آقتصادی آمریکا علیه ملت ایران به حساب می‌آید-هر چند که ما ناکارآمدی‌هایی هم در حوزه‌های اقتصادی داریم. ولی پرســش اصلی اینجاست که چه کسی شروع کننده این جنگ است؟ ما شروع کردیم یا آقای ترامپ؟ اتاق مذاکره را ایران به آتش کشید یا آمریکا؟ ما که هنوز هم میز مذاکره را ترک نکردیم. مگر در جلسات کمیسیون مشترک برجام هنوز معاون وزیر خارجه ایران شرکت نمیکند؟ من شرمنده ملت ایران در این وضعیت هستم، ولی وقتی می‌توان به دولت و وزارت خارجه برای استفاده نکردن از ابزار مذاکره ایراد وارد کرد که آمریکا اصرار بر مذاکره داشته باشد و ایران بگوید نه! الان که ما در اتاق مذاکرات هســتیم با حضور فرانسه، انگلستان، چین، روسیه و آلمان، ولی باید منصفانه ببینیم که صندلی کدام دولت در آن اتاق خالیست به جز آمریکا! این که آقای ترامپ همزمان هم تهدید به جنگ کند هم تهدید به افزایش تحریم‌ها و هم خواهان مذاکره شود، منطقی است که در کل جهان هیچ کس آن را نمی پذیرد. ترامپ از برجام خارج شد، چون جان بولتون به وی قول داده بود که ظرف ۳ ماه جمهوری اسلامی را با تحریم‌ها ساقط می‌کنند. تمام تلاش شان را کردند، ولی نتوانستند پس دروغ می‌گویند که ما خواهان مذاکره ایم. تعریف مذاکره در همه جای جهان نشستن روی صندلی‌های دور یک میز است نه واژگون کردن میز. اجازه دهید من شرایط امروز کشور را کاربردی‌تر برای شما تشریح کنم. عده‌ای در داخل ایران از همان روز امضای برجام علم مخالفت برافراشتند و مردم را ناامید به آینده کشور کردند که قطعا روزی باید در پیشــگاه خداوند، ملت و قانون پاسخ گوی اعمال و رفتارشان باشند. عامل اصلی پیشرفت در هر جامعه‌ای داشتن روحیه امید به آینده است. آن‌هایی که با تریبون‌های قدرتمندشان هر روز فریاد زدند که در برجام سرایران کلاه گشادی رفت مانند قرارداد ترکمانچای! آن‌هایی که گریبان دریدند ایران مقابل آمریکا ذلیل شد و این وضعیت اسفناک فعلی را برای ملت مان رقم زدند باید روزی پاسخگو باشند که اگر ایران ذلیل شده بود چرا آقای ترامپ رکیک‌ترین جمالت را به آقای اوباما نسبت داد که ایران در برجام آمریکا را تحقیر کرده اســت، ولی در کنار این موضوع نباید فراموش کنیم آن فردی که در نهایت بی ادبی از اتاق مذاکرات خارج شــد، آقای ترامپ بود؛ بنابراین ایران همواره در اتاق مذاکره هست و اگر آمریکا شرایط بازگشت به اتاق مذاکر‌ه ای که از آن خارج شده را ایجاد کند ما و ۵ کشور دیگرعضو برجام در اتاق هستیم.

آقای پوتین از میانجیگری روسیه برای شروع مذاکرات ایران و آمریکا خبرداده بود. آقای واعظی به عنوان رئیس دفتر رئیس جمهور قبل از آنکه وزیر خارجه ایران اعلام موضع کند، قاطعانه طرح آقای پوتین را رد کرد و حتی شایعه‌ای در تهران پیچید که در سفر اخیر شما به روسیه آقای پوتین به دلیل ناراحتی از اعلام موضع آقای واعظی حاضر به دیدار با شما نشده است! یک روز هم آقای ولایتی و حتی روزی دیگر مثال آقای علی لاریجانی درباره مسائل مختلف سیاست خارجی قبل از محمدجوادظریف اظهارنظر کرده اند آیا این وضعیت که وزیر امور خارجه ایران در نوک پیکان سیاست خارجی کشور نیست، رویه‌ای غلط به حساب نمی‌آید؟

در سفر قبلی به روسیه که حدود یک ماه و نیم پیش بود قرار براین شد که من با آقای پوتین گفتگو داشته باشم و مقدمات کار هم قبل از سفر اجرایی شد، ولی به دلیل پروتکل کرونا در روسیه از ابتدا قرار بود که گفتگوی من با آقای پوتین غیرحضوری و به صورت امن باشد؛ بنابراین من حدود یک ساعت گفتگوی بسیار جدی و حائز اهمیت با آقای پوتین داشتم که حضوری نبود پس شایعه‌ای که شما مطرح کردید کاملا دروغ است و مشخص نیست که از چه کانال‌هایی مطرح شد. آقای دکتر واعظی هم از دیپلمات‌های قدیمی و از همکاران باســابقه در وزارت خارجه هستند و دوســتی من با ایشان از قدمتی ۴۰ ساله برخوردار است. الان هم ایشان رئیس دفتر رئیس جمهور هستند و بنابراین اظهار نظرشان خــارج از عرف نبوده و حتی اظهار نظر آقایانی که نام بردید و از تجربیات بالایی در عرصه سیاست خارجی کشور برخوردار هستند. گلایه من از اظهارنظر افرادی اســت که حتی یک روز سابقه کار در وزارت خارجه را ندارند، ولی در پیچیده‌ترین مسائل سیاست خارجی، اظهارنظر‌های شــاذ دارند که مشــکلات عدیده‌ای هم برای ما ایجاد می‌کنند و جالب است که بدانید یکی از اصلی‌ترین کار‌های روزانه من و بسیاری از همکاران، توضیح به همتایان بین المللی و تعدیل مواضع غیر اصولی افرادی است که برای خودشان شأنیت چنین اظهارنظر‌هایی را قائل شده اند.

شما علاوه بر این که وزیر امور خارجه ایران هستید به عنوان یکی از وزرای دولت حق اظهارنظر و دادن رای در موارد مهم سیاسی و اقتصادی کشور را هم دارید. پرسش من به صورت مشخص درباره تصمیم دولت در آبان ماه سال ۱۳۹۸ است مبنی بر افزایش ۳۰۰ درصدی بنزین که منجر به حوادث آبان و قطع سراسری اینترنت در کشور شد. آیا به عنوان عالی رتبه‌ترین مقام سیاســت خارجی ایران در دولت یا شورای عالی امنیت ملی هشدار دادید که چنین افزایش ناگهانی قیمت بنزین در جامعه با توجه به سطح پایین درآمدی کارگران و اقشار فرودست، احتمال منجر به شکل گیری یک نارضایتی گسترده می‌شود و تبعاتی فراتر از مرز‌های ایران ایجاد خواهد کرد آن هم درست همزمان با شدت گرفتن تحریم‌های ترامپ؟

من به عنوان وزیر امور خارجه ایران دو وظیفه اصلی دارم. اول، اجرای سیاست‌های تدوین شده کشور در حوزه سیاست خارجی و دوم، رصد کردن تحولات بین المللی به ویژه آن بخش که به نوعی مربوط به ایران می‌شود و سپس تجزیه و تحلیل آن اطلاعات برای طرح در دولت یا به قول شما شورای عالی امنیت ملی. نهایتا سیاستی که اتخاذ می‌شود را همه باید اجرا کنند، بخاطر منافع ملت ایران. ُبعد اول که مربوط به اجرای سیاست است و خود بنابراین در وزارت خارجه هم در تدوین آن نقش ایجاد کرده چه موافق باشم و چه مخالف مسئول پیشبرد آن سیاست هستم و اگر اجرا نکنم یعنی تن داده ام به هرج و مرج و آنارشیســم. ولی در حوزه دوم که باید تحلیل بدهم از اوضاع احتمالی پس از اجرای آن سیاست‌ها اینجا دیگر من مجتهد هستم و نقش مقلد ندارم و بر کسی هم پوشیده نیست که در نهایت صراحت لهجه و شجاعت نظر داده و می‌دهم چــه در دولت و چه در شــورای عالی امنیت ملی. بله. من درباره اغتشاشات احتمالی داخلی و رفتار برخی از نهاد‌ها که می‌توانست به آن حوادث دامن بزند هشدار‌های لازم را داده بودم. ولی این طور نیست که وزیر خارجه در شان تصمیم گیری‌های اینچنینی باشد که در سطوح عالی کشور گرفته می‌شود.

آیا آقایانی که در شان تصمیم گیری‌های اینچنینی هستند نباید حداقل نظر وزیر خارجه را در اتخاذ چنین سیاست‌هایی سرلوحه کار خود قرار دهند؟

شما باید حتما توجه داشته باشید که در دولت انواع ملاحظات مطرح می‌شود. فقط بحث یک ملاحظه یا یک نظر نیست. این که توقع داشته باشیم که در تدوین هر سیاست یا لایحه‌ای فقط نظر وزیر امور خارجه یا وزیر کشور یا وزیر بهداشت حتی رئیس سازمان برنامه و بودجه لحاظ می‌شود، تصور غلطی است. تمامی وزرای دولت حق اظهارنظر دارند و مطابق قانون حق رای؛ و خوب میزان هم با رای اکثریت است. وقتی با رای اکثریت وزراء موضوعی در دولت تصویب می‌شــود آن هنگام برای تمامی وزراء و بدنه دولت لازم الاجرا است و این اصل اساسی دموکراسی به حساب می‌آید. ولی من به عنوان دیده بان سیاست خارجی باید نظرم را قاطعانه به عنوان آخرین تحلیل ارائه دهم که ارائه دادم و تاکنون نیز نظری خلاف باور خودم را نه در دولت یا شورای عالی امنیت ملی اعلام نکرده ام. ولی باید توجه داشته باشید که هرآنچه در دولت یا شورای عالی امنیت ملی میان من و سایر شرکت کنندگان اتفاق می‌افتد یک امانت است و همه موظف به حفظ آن امانت هستند و بیرون جلسه ما دیگر حق اظهارنظری خالف آنچه که تصویب شده نداریم و باید مجری سیاست‌های اتخاذ شده باشیم ولو این که خودمان مخالف باشیم. این اساس نظام‌های دموکراتیک جهان است. در نظریه‌های حقوقی برای یک وکیل دو نقش قائل شده اند. نقش اول وکیل این است که به موکل خود بگوید این کار شما قانونیست یا غیرقانونی، اصولیست یا غیر اصولی، ولی هنگامی که وکالت موکل را پذیرفت باید از وی در دادگاه محکم و قاطع دفاع کند. وقتی به عنوان عضو دولت می‌پذیرید این نقش را باید قانونمند هم رفتار کنید.

بر پایه چنین استدلالی که بیان فرمودید، آیا در شورای عالی امنیت ملی و یا دولت به عنوان دیده بان اصلی کشور در سیاست خارجه اعلام کردید که خروج همزمان هواپیما‌های جیســون رضائیــان از ایران و حامل پول‌های ملــت ایران از آمریکا به سوئیس و ورود همزمان رضائیان به آمریکا با پول‌های ما به ایران که حق مان هم بود و چهل سال ظالمانه نداده بودند، می‌تواند در رسانه‌های غربی تعبیر به گروگانگیری ایران شود؟ آیا نمی‌شد زمان‌ها یکی نباشد؟ حتی همین الان هم انگلیسی‌ها درباره نازنین زاغری از همین لفظ زننده گروگان گیری استفاده می‌کنند که ایران مساله نازنین زاغری را پیوند زده به طلبش از ماجرای فروش تانک‌های چیفتن!

موضوع آزادی جیســون رضائیان و آزاد شدن پول‌های ما دو پرونده جداگانه بود که در کنار مذاکرات ماه‌های آخر برای اجرای برجام، ولی به عنوان سه پرونده مستقل پیگیری شد و همزمان به نتیجه رسید. یک موضوع حل و فصل یک پرونده ۴۰ ساله بود که آمریکا از پرداخت بدهی خود به ایران بابت خرید‌های تسلیحاتی که تحویل ایران نشده بودند امتناع میکرد؛ و ما توانستیم در یک مذاکره طولانی با کمک برادران وزارت اطلاعات موضوع را فیصله دهیم و یک میلیارد و هفتصد میلیون دلار طلبمان را بگیریم. موضوع دیگر بحث تبادل زندانیان بود که در آن بحث آقای رضائیان و سه-چهار زندانی ایرانی آمریکایی دیگر در ایران با چندین زندانی ایرانی در آمریکا مبادله شدند و پرونده قضایی بیش از ۲۷ ایرانی در آمریکا بسته شد. این هم یک مبادله مستقل بود که با کمک برادران وزارت اطلاعات به نتیجه رسید. حتما می‌دانید که وزارت خارجه در قوه قضائیه شانیت ندارد. یعنی بنده نمی‌توانم بروم در دادگاه کشورم و درباره یک متهمی که زندانیست و ایرانی الاصل، نظر بدهم. قوه قضائیه در این خصوص کامال مستقل عمل می‌کند. ولی وقتی صحبت از مبادله زندانیان می‌شود آن وقت بنده در شان اجرای این سیاست قرار می‌گیرم. در مورد پرونده مربوط به آقای جیسون رضائیان، ایران هم چندین زندانی خود در آمریکا را آزاد کرد و اینجا بود که وزارت امور خارجه شــانیت لازم را برای پیشبرد کار تا به سرانجام رسیدن پیدا کرد؛ لذا من به قوه قضائیه اعلام کردم که در برابر آزادی آقای رضائیان و چند نفر دیگر این تعداد زندانی خودمان را از آمریکا آزاد می‌کنم و مساله در شورای عالی امنیت ملی به جریان افتاد. آنچه که شما در سریال گاندو دیدید یک دروغ تمام عیار بود.

من اصلا به گاندو استناد نکردم، پرسش بنده بابت همزمانی انتقال جیسون رضائیان و پول‌های ملت ایران از آمریکا به استناد اظهارات آقای ترامپ علیه جان کری و مصاحبه رضائیان در آمریکا است.

آن پول که شما مطرح می‌کنید همزمان با اجرای برجام هم آمد در برجام ما راجع به حل و فصل مسائل اتمی توافق کردیم. در یک مذاکره مستقل و همزمان هم راجع به دعوای حقوقی که با دولت آمریکا در دیوان بین المللی لاهه بابت خرید تسلیحاتی که پولش را قبل از انقالب داده بودیم، ولی تحویل مان ندادند، توافق کردیم و در یک مذاکره دیگر درباره تبادل ۴-۵ زندانی در ایران با نزدیک به ۳۰ زندانی و متهم در آمریکا؛ و با تلاش شــبانه روزی توانستیم تمامی این اتفاقات را در یک زمان رقم بزنیم.

حالا اگر با توجه به اظهاراتی هم که وزیر دفاع بن واالس در پاســخ به نامه وکلای خانم نازنین زاغری مبنی بر بدهکار بودن لندن به تهران در ماجرای فروش تانک‌های چیفتن داشته، انگلیسی‌ها پول ما را پرداخت کردند و همزمان هم خانم نازنین زاغری از ایران خارج شد چه تضمینی وجود دارد که از فردای ورود پول ما به ایران، بی بی سی و رویترز و گاردین شانتاژ خبری به راه نیندازند ایران تا زمانی که پولش را نگرفت خانم زاغری را آزاد نکرد؟

اگر این روال را در پیش بگیرند معنایش در افکار عمومی جهان و حتی خود بریتانیا این است که انگلستان دزد است نه ایران گروگان گیر. آن‌ها پول ملت مظلوم ایران را چهل ســال است که پرداخت نکرده اند پس برای بازپرداختش هم حق تعیین شــرط و شروط ندارند. لازم اســت که شما متوجه باشید در حال حاضر وزارت خارجه ایران و وزارت خارجه انگلستان یک مذاکره جدی و شبانه روزی درباره استرداد دارایی‌های ملت ایران آن هم در این شرایط سخت تحریمی و بیماری کرونا با یکدیگر دارند و یک مذاکره هم درباره تبادل زندانیان طرفین در دوکشور. پس هیچکس نمی‌تواند این دو مذاکره جداگانه را باهم خلط کند.

شما اظهارات مفصلی درباره قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین داشته اید و آن را به عنوان مقدمه‌ای برای روابط راهبردی تهران و پکن تلقی کرده اید در حالی که بانک مرکزی چین اعالم کرده، چون ایران fatf را امضاء نکرده در فهرســت پرریسک‌ترین کشور‌های جهان برای روابط اقتصادی قرار دارد با توجه به این که عده‌ای از مخالفان افراطی دولت تدبیروامید منافع حزبی خود را بر منافع ملی ترجیح داده و مانع از تصویب fatf شده اند آیا به نظر نمی‌رسد که قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین چیزی بیشتر از یک شوآف رسانه‌ای باشد؟

خیر. قرارداد ۲۵ ســاله ایران و چین یک قرارداد کاملا واقعی است و نمایشی در کار نیست. در معادلات امروز جهان چین نقشی بسیار مهم بازی می‌کند و من هم طرفدار داشتن رابطه‌ای جامع با همه بازیگران منطقه‌ای و جهان هستم. کما این که خواهان داشتن رابطه با اروپا و روسیه هم هستم. قرارداد ۲۵ ســاله را دنبالش بودم و هستم و افتخار هم می‌کنم که خواهان بسته شدن قرارداد ۲۵ ساله اقتصادی با کشوری شده ام که ظرف چندسال آینده قدرت اول اقتصادی در جهان به حســاب می‌آید. نکته بعدی، اما در خصوص fatf در برابر مردم ایران سربلند هستم که بگویم استیضاح و حتی سوال قوه قضائیه را به جان خریدم و گفتم fatf باید امضا و تصویب شود و نباید منافع اقتصادی برخی که منفعت می‌برند از خودتحریمی کشورمان بر منافع ملت مظلوم ایران ارجحیت پیدا کند. قاطعانه می‌گویم که عده‌ای با برنامه‌های شوم علیه fatf سمپاشی می‌کنند و دروغ می‌گویند. عده‌ای همان زمان مدام می‌گفتند که fatf فقط مختص به کشور‌های غربی است و حالا شما به یک نمونه مهم اشاره کردید و نمونه‌های دیگری هم هست. البته همچنان امیدوارم که پیوستن به دوکنوانسیون باقی مانده در fatf هم هرچه ســریع‌تر تکلیفش معلوم شود تا کشور در این شرایط سخت تحریمی بتواند در اسرع وقت با اجرایی کردن قرارداد ۲۵ ساله با چین و سایر طرف‌هایی که موظفند در چارچوب fatf با ما کار کنند، گام‌های بزرگتری را بردارد.

پس از علنی شــدن روابط برخی کشور‌های منطقه مانند امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی برخی از فرماندهان نظامی ما اظهارنظر‌هایی داشتند که از آن تلویحا در رسانه‌های غربی تعبیر به تهدید آن‌ها شد و حتی دولت هم موضع تقریبا تندی گرفت آیا واکنش ایران به اقدامی نمادین از سوی آن کشور‌ها در عادی سازی روابط با اسرائیل خیلی حاکی از عصبانیت نبود؟

آنچه که در مصاحبه‌های مختلف اعلام کردم این بوده که این یک اتفاق جدیدی نیست و حداقل روند عادی سازی روابط میان رژیم صهیونیستی با برخی از کشور‌های منطقه خلیج فارس از جمله امارات و بحرین اگر نگوییم از ابتدا حداقل از ۱۵ سال پیش شروع شده است. حتی برخی از این کشور‌ها جولانگاه اسرائیل بوده اند و حتما به خاطر دارید که عضو برجسته حماس توسط موساد در دبی به شهادت رسید. پس اتفاقی نیست که مربوط به دیروز باشد. آقای ترامپ نیاز به یک عکس یادگاری با این کشور‌ها داشت و به عکس یادگاری اش هم رسید.

آیا معتقدید که روابط میان این کشور‌ها با رژیم صهیونیستی فراتر از یک عکس یادگاری که آقای ترامپ گرفته، پیش نمی‌رود؟

خیر. اتفاقا من می‌گویم که این روابط از ۱۵ سال پیش تاکنون جلو آمده پس دیگر نیازی به عصبانیت ایران ندارد در حالی که می‌دانیم همین االن هم آقای نتانیاهو مانع فروش جنگنده‌های پیشرفته اف ۳۵ به امارات است. در واقع آن کسی که برخی از سران عرب مرتجع خلیج فارس را می‌دوشــد و حتی آمریکا را می‌دوشد نه ترامپ بلکه نتایاهو است. وقتی نتانیاهو چندین چمدان لباس چرک با خود به ایاالت متحده می‌برد و آن‌ها را به هزینه مردم آمریکا در اقامتگاه رسمی میهمانان کاخ سفید می‌شوید چه معنایی می‌تواند داشته باشد جز این که به ملت آمریکا اعالم می‌کند که اسرائیل روی تا آخرین دلار جیب شما حساب باز کرده است. البته ما اقدام این کشور‌ها را قطعا خیانت به آرمان فلسطین و جهان اسلام می‌دانیم و مردم فلســطین هم متوجه شده اند که چه جنایتی در حق شان صورت گرفته، ولی این که رونمایی از چنین اتفاقی ما را تا مرحله عصبانی شدن برده باشد حداقل در وزارت خارجه یا دولت، چنین اتفاقی نیفتاده است.

منبع: روزنامه کار و کارگر